De behoefte vanuit de maatschappij om complexe fenomenen - zoals de gevolgen van een economische crisis - te beschrijven groeit fors. Het CBS heeft de wettelijke taak hier statistieken over te maken. Daarvoor heeft het statistiekbureau data nodig, zowel uit publieke als private bronnen. Het werkt daarom continu aan de ontsluiting van aanvullende en nieuwe databronnen. De coronapandemie heeft dit proces versneld, bijvoorbeeld op het gebied van financiële transactiegegevens. Strikte hantering van de privacyregels staat daarbij voorop.
De maatschappelijke vraag naar betrouwbare en op feiten gebaseerde informatie groeit snel, onder meer door de toenemende behoefte om datagedreven te gaan werken. ‘De ontwikkelingen op datagebied gaan inderdaad in een razend tempo’, zegt Irene Salemink, directeur Innovatie, Ontwikkeling en Beheer bij het CBS. ‘Denk aan nieuwe technologieën zoals sensoren en artificiële intelligentie. We zijn een data gedreven maatschappij geworden; data zijn tegenwoordig overal. Dat heeft effect op de rol van nationale statistiekbureaus: de manier waarop zij data verzamelen verandert. Dat komt door nieuwe technologieën én omdat ze met de huidige manier van data verzamelen niet altijd meer kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar actuele statistieken.’
De coronapandemie heeft laten zien dat er grote behoefte is aan actuele informatie over maatschappelijke fenomenen. ‘Corona heeft op een aantal punten als katalysator gewerkt voor de ontsluiting van bijvoorbeeld private databronnen’, stelt Salemink. ‘Om de economische impact van de coronapandemie te kunnen meten, ontvangt het CBS nu van diverse organisaties gegevens over betalingen en financiële transacties. Die maken inzichtelijk in welke branches de bestedingen achteruitgaan, en waar ze juist toenemen. Het CBS probeert hierdoor inzicht te krijgen in de financiële gevolgen voor verschillende bedrijfstakken, bijvoorbeeld de detailhandel en het reisverkeer. De financiële transactiegegevens komen nu op weekbasis bij het CBS binnen. Daardoor hebben we een goed beeld van de meest actuele ontwikkelingen. Beleidsmakers gebruiken die informatie bij hun afwegingen voor het maken van beleid.’
‘Het CBS is er voor het publieke belang en we willen nóg meer publieke meerwaarde creëren’, zegt Bert Kroese, plaatsvervangend directeur-generaal van het CBS. ‘Het is belangrijk om actuele cijfers te kunnen maken die de ontwikkelingen in de veranderende maatschappij goed weergeven. Het is onze wettelijke taak om daarover statistieken samen te stellen. Daar hebben we data voor nodig, soms ook uit private bronnen. Zo kunnen we bijvoorbeeld met bepaalde financiële gegevens een aantal belangrijke economische ontwikkelingen beschrijven. Denk bijvoorbeeld aan de raming van de consumptie van huishoudens, de aankopen van Nederlanders in buitenlandse webwinkels, de internationale handel in diensten tussen Nederlandse bedrijven en bedrijven buiten de Europese Unie en platformdiensten zoals Marktplaats.’ Een ander belangrijk onderwerp is volgens Kroese de energietransitie. ‘Er is veel vraag naar informatie. Je moet weten hoe en waarvoor Nederlanders energie gebruiken. Daarvoor heb je actuele cijfers van opwekking en verbruik nodig, die van de slimme energiemeters afkomen. Die cijfers kunnen dan gecombineerd worden met andere gegevens die het CBS heeft om zicht te krijgen in patronen van groepen in de samenleving.’
De zoektocht naar aanvullende en nieuwe databronnen - ook wel datascouting genoemd - gaat over het verkennen en binnenhalen van data uit publieke en private bronnen, die bij kunnen dragen aan het geven van een compleet beeld van complexe fenomenen in de maatschappij. ‘Het gaat het CBS niet om de data op zich’, benadrukt Kroese, ‘maar om de bijdrage aan de samenleving. Het CBS streeft er naar zo actueel en accuraat mogelijke cijfers te leveren, die inzicht geven in belangrijke maatschappelijke verschijnselen en zo bij te dragen aan het overheidsbeleid. Dat is de reden waarom het CBS toegang wil tot dergelijke data. Hoe meer data we als statistiekbureau kunnen gebruiken, hoe groter de meerwaarde voor de samenleving. Alle uitkomsten stellen we ook als open data kosteloos beschikbaar via ons open data portaal. En onder zeer strikte voorwaarden is ook toegang tot microdata mogelijk voor wetenschappelijk onderzoek. Zo wordt maximale meerwaarde gegenereerd uit de data. Maar wij moeten in alle gevallen wel heel duidelijk kunnen maken waarom we die specifieke data nodig hebben.’
Privacy staat bij datascouting voorop. Kroese: ‘Het CBS zal er altijd voor zorgen dat de privacy gewaarborgd blijft, en dat er geen informatie over individuele personen of bedrijven bekend wordt. Onze werkwijze is volledig transparant, zodat voor iedereen inzichtelijk is welke statistieken het CBS maakt en welke data uit welke bronnen daarvoor worden gebruikt.’ ‘Het CBS heeft een lijst van bronnen die worden gebruikt: de Algemene Bronnen Catalogus’, vult Salemink aan. ‘Deze lijst is bedoeld als naslagwerk en ter verantwoording voor de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Het is daardoor voor iedereen inzichtelijk over welke databronnen het CBS beschikt.’
‘Het CBS gaat komend jaar het gesprek aan met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat over de statistiekbehoefte van de overheid en welke data daarvoor nodig zijn’, zegt Kroese. ‘Daarnaast gaat het CBS in gesprek met databronhouders over het gebruik van data en de ontsluiting ervan. Er zijn veel technieken beschikbaar om dat op een veilige manier mogelijk te maken.’ Niet alleen nationaal zijn er ambitieuze doelen ook internationaal staat dit onderwerp hoog op de agenda van de Europese Unie. Zo wordt er gekeken naar aanpassing van de regelgeving die bepaalt welke instanties data ter beschikking moeten stellen aan nationale statistiekbureaus.
