Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus gaat diep door het stof. Hij erkent dat het delen van persoonlijke gegevens van asielzoekers door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) met de politie niet rechtmatig was. De gegevensuitwisseling tussen beide instanties wordt dan ook definitief stopgezet.Dat schrijft de minister samen met zijn collega staatssecretaris van Migratie Ankie Broekers-Knol in een conceptbrief aan de Tweede Kamer. NRC heeft deze brief ingezien.
Het COA kwam afgelopen jaar in opspraak wegens het op grote schaal schenden van de privacywet. Het bleek dat de instantie sinds 2013 informatie uitwisselt met het Nationaal Vreemdelingen Informatie Knooppunt (NVIK), een afdeling van de politie die misstanden, incidenten en misdrijven in en rondom asielzoekerscentra onderzoekt.
Dat gaat het niet alleen om zaken als voor- en achternaam, geboortedatum en land van herkomst, maar om zogeheten bijzondere persoonsgegevens. Dan moet je denken aan onder meer ras, etniciteit, levensbeschouwelijke overtuiging, gezondheid en seksuele geaardheid. Het COA verwerkte en speelde bijzondere persoonsgegevens van minimaal 27.000 asielzoekers door aan de politie.
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) bepaalt dat organisaties in beginsel geen bijzondere persoonsgegevens mogen verwerken en opslaan. Alleen bij hoge uitzondering en op specifieke voorwaarden is dit toegestaan, bijvoorbeeld als iemand hiervoor expliciet toestemming geeft of de verwerking ervan noodzakelijk is om het algemeen belang te dienen (bescherming van de vitale belangen van de betrokkene of op het gebied van de volksgezondheid).
Om het nog erger te maken: bij het intakegesprek na hun aankomst in Nederland, vroegen COA-medewerkers aan asielzoekers om een toestemmingsformulier te ondertekenen. Daarin gaven ze toestemming om bijzondere persoonsgegevens met de politie te delen. Vluchtelingen konden op dit formulier alleen ‘ja’ aankruisen. Ook kregen ze geen rechtsbijstand op dat moment.
Juristen sprongen op de bres voor asielzoekers toen de media hierover schreven. Verenigd in de Vereniging Asieladvocaten en -Juristen (VAJN) betoogden zij dat het COA de wet overtrad door bijzondere persoonsgegevens te verzamelen. Ook waren ze van mening dat het delen van deze data met de politie criminalisering en stigmatisering van asielzoekers in de hand werkte. Tot slot werden asielzoekers dusdanig onder druk gezet dat ze niet durfden te weigeren om deze gegevens af te staan. Dat alles bij elkaar opgeteld was dan ook een onevenredige en disproportionele schending van hun privacy.
Afgelopen zomer kwam het COA tot besef dat ze op deze manier nooit informatie met de politie had mogen delen. De instantie besloot om het delen van persoonsgegevens met de politie stop te zetten. Omdat de persoonsgegevens van asielzoekers onrechtmatig waren verkregen, kreeg de politie de opdracht om alle data te wissen. Of dat ook daadwerkelijk is gebeurd, is onbekend. Het NVIK schoot in de verdediging en drong erop aan om de informatie-uitwisseling te hervatten, omdat anders de nationale veiligheid in het geding kwam.
NRC schrijft dat politieagenten asielzoekerscentra bezochten om ‘datadumps’ met informatie op te halen nadat ze niet meer via de computersystemen bij de gegevens konden. Afgelopen november gaf het COA haar medewerkers de opdracht om daar ‘per direct’ mee te stoppen.
Volgens het dagblad werkt het ministerie van Justitie en Veiligheid aan een nieuwe manier waarop het COA en de politie alsnog persoonsgegevens kunnen uitwisselen. Het NVIK moet over enkele maanden gerichter gegevens kunnen opvragen uit een ander, reeds bestaand systeem. De organisatie Vluchtelingenwerk noemt de gegevensuitwisseling tegenover persbureau ANP ‘schokkend’ en zegt zich grote zorgen te maken. “Hiermee ontstaat een vooringenomenheid vanuit de politie richting asielzoekers, waarmee een hele groep over één kam geschoren en als potentiële verdachte behandeld wordt. Deze vorm van stigmatisering en criminalisering moet stoppen”
