Van slimme stoplichten en wegverlichting tot duurzame, collectieve en intelligente vervoersoplossingen en zelfs de bouw van hele nieuwe energieneutrale en zelfvoorzienende wijken en steden. Steeds vaker – en met toenemende ambitie – worden initiatieven ten aanzien van sociale, infrastructurele en economische opgaves en kansen gebundeld in een Smart City-aanpak. Veelal op basis van publiek-private samenwerking. Maar wat is een Smart City eigenlijk en welke juridische vragen rijzen bij het formuleren, realiseren en uitvoeren van een Smart City-aanpak?
Door het slim gebruiken van informatietechnologie en data wordt gewerkt aan oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven op het gebied van verstedelijking, klimaatverandering, veiligheid, volkshuisvesting, arbeidsparticipatie, mobiliteit en gezondheid. Zo worden er – veelal op basis van publiek-private samenwerking – initiatieven ontplooid om:
ondanks de verdichting van onze steden de bereikbaarheid en leefbaarheid daar te verbeteren;
de nieuwe technische mogelijkheden voor het stedelijk beheer en het management van verlichting, energie, warmte, veiligheid en afval in de publieke ruimte slim te benutten;
via duurzame, slimme mobiliteit de bereikbaarheid en milieukwaliteit in de stad én het buitengebied te vergroten.
De slimme stad
In de slimme stad (Smart City) wordt data verzameld via allerlei sensoren en hoogstaande technologische apparaten (‘Internet of Things’). Door deze data op een intelligente wijze te koppelen aan basisadministraties kan de slimme stad zichzelf en zijn (publieke) voorzieningen efficiënt beheren, aan- en bijsturen en ontwikkelen. Ook wordt er in de slimme stad zo ruimte gecreëerd voor meer groen en blauw. Het doel is het leven in de stad te ontdoen van stedelijke ongemakken en alle goede elementen juist te versterken;
waarmee wordt voorzien in oplossingen voor de maatschappelijke opgaven van deze eeuw;
waarbij de afstand tussen de inwoners van de slimme stad en het bestuur wordt verkleind, én
waardoor de inwoners van de slimme stad zich gelukkig, gezond en energiek voelen; thuis, op het werk én onderweg.
Everything as a service
Bij het bouwen van slimme steden staat individueel eigendom steeds minder op de voorgrond. Zo wordt de transitie naar een maatschappij die draait op collectieve, maatschappelijke voorzieningen ingezet. Deze worden aangeboden als op de gebruiker afgestemde service (‘everything as a service’). Hiertoe werken overheden, ondernemers, wetenschaps- en kennisinstellingen en inwoners samen. Niet in een laboratorium, maar in living labs. Met het oog op de toekomst. De meest innovatieve initiatieven zijn daarom niet statisch, maar juist adaptief en aan te passen aan de stand van de techniek en juridische kaders van overmorgen. Geen simpele opgave!
De juridische rationaliteit
De bestaande initiatieven hebben met elkaar gemeen dat er vaak wordt gewerkt met vernieuwende technieken en innovatieve concepten. Ze kenmerken zich echter ook door een grote verscheidenheid. Dat heeft ook tot gevolg dat bij het formuleren, realiseren en uitvoeren van een Smart City-aanpak verschillende juridische vragen rijzen. Sommige met name tijdens het voortraject, andere juist weer tijdens de ontwikkelingsfase of als het initiatief gerealiseerd is en echt draait.
Voor veel potentiële ‘inwoners’ van de slimme stad zijn privacy en de bescherming van persoonsgegevens een zorgpunt. Daarom hebben initiatiefnemers en overheden hier in het beginstadium vaak wel al oog voor. Maar er speelt veel meer. Denk hierbij aan:
de aanbestedings- een staatssteunrechtelijke vragen die spelen bij publiek-private samenwerkingsvormen;
de contracteringsvraagstukken die spelen bij dergelijke samenwerkingen, waaronder de vraag aan welke partij(en) de intellectuele eigendomsrechten toekomen op de Smart City-infrastructuur;
de vragen die samengaan met het verzamelen, opslaan en gebruiken van data, naast privacy ook die met betrekking tot het beheer én eigendom van de data (Big Data, in de Cloud?) en de cyberdreiging die uitgaat van toenemende digitalisering;
de financiering van het Smart City-initiatief en de eventuele subsidierechtelijke vragen die daarmee samenhangen;
de omgevingsrechtelijke vragen, die spelen bij veel verschillende facetten van het bouwen van de Smart City;
de mogelijkheid om bij het gebruik van nieuwe technieken te experimenteren met wet- en regelgeving, zoals op het gebied van openbare orde.
Een stevig fundament voor publiek-private samenwerking
Groot(s) of klein, natuurlijk begint het allemaal met een goed Smart City-initiatief. Of nog beter, een doordachte visie. Het draait het om dat initiatief en – als het goed is – eindigt het met de realisatie van het initiatief en daarmee uiteindelijk de verwezenlijking van de gestelde doelen. Maar uit ervaring weet Pels Rijcken als geen ander dat het wenselijk is om al in een vroeg stadium óók stil te staan bij de juridische rationaliteit. Het stimuleert om concreet te worden. Maar nog veel belangrijker, door goed na te denken over de juridische mogelijkheden kan worden voorkomen dat momentum, interesse en bestuurlijk commitment bij de uitvoering verloren gaan. Duidelijkheid en goed vastgelegde afspraken bieden alle betrokkenen zekerheid en daarmee een stevig fundament voor verdere (publiek-private) samenwerking.
Meer artikelen van Pels Rijcken
