Sinds 17 april 2019 hebben we een nieuwe Europese wet (richtlijn) over auteursrechten in de Europese ‘Digitale Single Market’ (DSM); laat ik dit de nieuwe Richtlijn noemen. Deze Richtlijn is niet zonder slag of stoot tot stand gekomen. Er waren veel protesten, zowel offline als online, tegen het zogeheten ‘Artikel 13’ (later is dit artikel 17 geworden) of ‘uploadfilters’ uit de Richtlijn. Sommige ‘influencers’ voorspelden zelfs het “einde van het vrije internet”. Ondanks alle protesten is de Richtlijn er toch gekomen. In dit artikel bespreek ik waarom de Richtlijn wordt gevreesd en of de vrees terecht is.
De online content-markt is ‘Big Business’. Elke minuut wordt er meer dan 400 uur aan video-content gedeeld op YouTube, en dit zal waarschijnlijk alleen maar toenemen in de nabije toekomst. Grote online ‘content sharing’ platforms, zoals YouTube en Facebook, zijn ontworpen om het publiek toegang te geven tot inhoud die is gemaakt en geüpload door hun gebruikers (‘user generated content’). Dit betekent ook dat een grote hoeveelheid auteursrechtelijk beschermde content wordt geüpload op deze online platforms. Het is positief te noemen dat we hierdoor brede toegang hebben tot zeer veel publicaties en creaties, maar dit brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee.
De grootste uitdaging voor auteursrechthebbenden is dat ze er niet van profiteren als publicaties van hun werk zonder hun toestemming op YouTube, Google en Facebook belanden. Maar er was niet veel dat de ze konden doen tegen deze online platforms waarop hun content werd geplaatst. Ironisch genoeg werden online platforms hiertegen beschermd door een andere ‘oude wet’.
In het verleden was er geen duidelijk wettelijk kader voor online platforms en hierdoor waren online platforms niet zelf verantwoordelijk voor geüploade inhoud die inbreuk maakte op iemands auteursrechten. Online platforms konden namelijk nog ‘profiteren’ van e-commerce-wetten die dateren uit 2000 (wat stokoud is in de digitale wereld). Die ‘oude’ wet stelt in feite dat digitale dienstverleners niet verantwoordelijk zijn voor de inhoud die op hun platforms wordt geplaatst.
Deze oude wet was vooral geschreven voor dienstverleners zoals hosting-providers, die een meer passieve en faciliterende rol hebben. Er was geen specifieke wet voor grote online content platforms, omdat deze in 2000 niet of nauwelijks bestonden. In de praktijk betekende dit dat online platforms alleen de verplichting hadden om specifieke content te verwijderen als iemand erover had geklaagd en kon aantonen dat er inbreuk werd gemaakt op hun rechten (‘notice and take down’), maar online platforms waren zelf in beginsel niet aansprakelijk. Dit was een zeer comfortabele positie voor online platforms.
Vanwege de groeiende online content-business en de toenemende macht van grote online platforms zoals YouTube, Facebook en Google, kon het niet anders dat deze situatie ooit zou veranderen. De nieuwe Richtlijn wil ervoor zorgen dat auteursrechthebbenden hun auteursrechten nu ook effectief online kunnen handhaven en de ‘digitale boot’ niet meer missen.
Volgens artikel 17 van de nieuwe auteursrechtrichtlijn (voorheen artikel 13, in de ontwerptekst) kunnen grote online content-platforms zelf verantwoordelijk worden gehouden voor het schenden van auteursrechten op hun platform, als ze niet genoeg hebben gedaan om dergelijke schendingen te voorkomen.
Online content-platforms moeten hun ‘best’ doen om inbreukmakende werken op hun platforms te voorkomen. Wat betekent dit eigenlijk? Niemand weet het echt, maar in de praktijk betekent dit waarschijnlijk dat uploaders een licentie van de betreffende auteursrechthebbenden nodig hebben als ze auteursrechtelijk beschermde content willen plaatsen. Dit betekent meer geld voor de auteursrechthebbenden en minder inbreukmakende inhoud op de online platforms.
Iedereen blij, toch? Niet echt.
Er zijn nogal wat mensen, waaronder ook influencers, bedrijven, online vrijheid-activisten en zelfs EU-landen (waaronder ook Nederland), die het niet eens zijn met de nieuwe Richtlijn. Zij vrezen dat de nieuwe Richtlijn tot onduidelijkheid zal leiden, innovatie zal blokkeren en de vrijheid van meningsuiting zal beperken. Sommigen durven zelfs te beweren dat de Richtlijn “het vrije internet zal vernietigen”. Maar is dit wel waar?
De Richtlijn stelt expliciet dat haar verplichtingen “niet mogen leiden tot een algemene monitoringsverplichting” en dat de “vrijheid van meningsuiting en vrijheid van de kunsten moet worden beschermd“. Het is dus nog steeds toegestaan om inhoud te uploaden en beschikbaar te stellen die citaten, kritiek, recensies, karikaturen of parodieën bevatten (deze zijn namelijk van de Auteurswet uitgezonderd).
Tenminste, dit zou het geval moeten zijn. Maar ik denk dat de meeste mensen dit niet weten. Veel mensen vrezen dat online platforms zich niet aan deze wettelijke uitzonderingen zullen houden, of dat ze teveel blokkeren, ook niet-inbreukmakende content. En wat kun je doen tegen zo’n groot, machtig platform?
Hoewel het misschien goed is om te weten dat online platforms een ‘effectief, onpartijdige klachtenprocedure’ moeten hebben om klachten over onterechte blokkades of verwijderingen te behandelen, is het niet duidelijk hoe deze klachtenprocedure er precies zal uitzien (online platforms hebben nog twee jaar om dit op te tuigen). Ik betwijfel of veel mensen de moeite zullen nemen om een klacht in te dienen, doordat ze weten niet dat ze een klacht kunnen indienen of, nog erger, ze geloven niet dat het een verschil zal maken. In ieder geval zou het erg vervelend zijn als jouw inhoud ten onrechte wordt verwijderd of geblokkeerd. Ik zal nauwlettend in de gaten hoe de grote online platforms uitvoering zullen geven aan hun nieuwe verplichtingen uit deze Richtlijn.
Samenvattend: de Richtlijn is ingevoerd met alle goede bedoelingen, maar de realiteit is dat de grote online platforms waarschijnlijk meer zullen blokkeren of verwijderen dan wettelijk noodzakelijk is. Deze angst kan alleen worden weggenomen als de online platforms echt laten zien dat ze de rechten en vrijheden van uploaders daadwerkelijk en effectief beschermen. Als dat niet het geval is, is het een kwestie van tijd voordat er een andere, nieuwe online platform opstaat, die wel het vertrouwen en de harten van mensen kan winnen (misschien met behulp van blockchain-technologie?). We hebben nog twee jaar om te zien hoe online platforms de smaak van (onbedoelde) censuur proberen kwijt te raken.
