Tijdens de persconferentie over het coronavirus van dinsdag 7 april jl. kondigde minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hugo de Jonge aan dat het kabinet de inzet van een app voor bron- en contactopsporing overweegt. Twee weken later blijkt zo’n app na fikse kritiek van deskundigen nog ver weg. Ondanks deze kritiek en aangetroffen problemen blijft premier Mark Rutte volhouden tijdens de persconferentie op 21 april jl. dat zo’n app heel belangrijk is bij het indammen van de coronavirus.
Auteur: Lambèr Royakkers
Een noodzakelijke voorwaarde bij de invoering van zo’n app is dat de app ook echt effectief is en geen onherstelbare schade aanricht aan onze democratische rechtstaat en aan onze privacy. De uitdrukking “baat het niet dan schaadt het niet” gaat hier niet op. We hebben hier immers te maken met een techniekontwikkeling als experiment, waarbij de gevaren van de app pas blijken tijdens het gebruik in de praktijk en niet met een experiment in de wetenschap, waarbij het experiment makkelijk af te breken is in een veilige omgeving van het laboratorium. Als een elementair deeltje zich in een deeltjesversneller bijvoorbeeld anders gedraagt dan verwacht, dan is dat een interessant feit. Als de corona-app echter leidt tot schijnveiligheid (en daardoor meer slachtoffers) of schade aan onze democratische rechtstaat, dan is dat naast een ‘interessant’ feit vooral een catastrofe. De vraag is dus onder welke voorwaarden de invoering van zo’n app kan worden ingevoerd. Vanuit de techniekethiek wordt het voorzorgprincipe aangedragen als antwoord. Dit principe houdt in dat diegenen die een nieuwe techniek introduceren moeten bewijzen of ten minste aannemelijk maken dat de risico’s en mogelijke gevaren van die techniek acceptabel zijn en in verhouding staan tot het beoogde effect, en dat er geen andere alternatieven zijn die aantrekkelijker zijn. In casus betekent dit dat het kabinet aannemelijk moet maken dat bijvoorbeeld de privacy gewaarborgd blijft en dat zo’n app ook echt effectief is alvorens over te gaan tot de introductie van de app. En dat is nu zeker nog niet het geval.
Een veelvoorkomend gevaar bij digitalisering, zoals de corona-app, betreft de mogelijkheid dat technologie voor een ander doel wordt ingezet dan oorspronkelijk bedoeld is (zgn. doelverschuiving). In 2011 werd bijvoorbeeld bekend dat cameratoezicht op vervuilende vrachtwagens binnen Amsterdam ook gebruikt ging worden om te zien of eigenaren iets op hun kerfstok hebben, of nog een boete moeten betalen. Doelverschuiving en het oneigenlijk gebruik van gegevens liggen op de loer bij de introductie van de corona-app en kunnen leiden tot ongewenste vormen van profilering bij toezicht en surveillance, acceptatie voor verzekeringen of sociale uitkeringen, aanname of ontslag, etc.
Een onderzoeksteam onder leiding van Frank Dignum (Universiteit Utrecht) heeft aan de hand van simulaties wetenschappelijk aangetoond dat het effect van de corona-app nihil is. Daarbij wordt zelfs uitgegaan dat de app perfect werkt (apps maken gebruik van bluetooth dat niet 'goed' functioneert op mobiele telefoons), dat er niet met een app wordt gefraudeerd (bv. een gezond persoon die uit baldadigheid in de app aangeeft dat hij corona heeft), en dat minstens 60% van de bevolking de app gebruikt (het minimale percentage dat vereist is waarbij zo’n app effectief zou zijn). Een verplichting zou dit laatste kunnen bewerkstelligen, maar gelukkig heeft het kabinet ons reeds verzekerd dat ze dit niet zullen gaan doen.
Mijn advies aan het kabinet is om de weg naar zo’n app te staken en om tafel te gaan zitten met een multidisciplinair team (inclusief de burger!) om te zoeken naar andere alternatieven die wel kunnen bijdragen aan het indammen van het coronavirus.
Lambèr Royakkers is één van de ondertekenaars van de open brief aan het kabinet over het waarborgen van grondrechten.
Dit artikel is ook te vinden in het dossier Coronavirus
